Dit rapport biedt een eerste verkenning van het veelzijdige en voortdurend bewegende landschap rond ambachtseducatie in Vlaanderen en Brussel. Vanuit gesprekken met ambachtspersonen, onderwijsactoren, beleidsmakers en andere betrokkenen, werd een breed overzicht samengesteld dat zowel de diversiteit als de complexiteit van het veld belicht.
We brengen geen uitputtende inventaris van opleidingen, maar kiezen voor representatieve voorbeelden en praktijkverhalen die de rijkdom, de actuele verschuivingen en de onderliggende dynamieken tastbaar maken. Het rapport bespreekt daarbij vier hoofdvormen van ambachtseducatie: individuele leertrajecten, workshops en initiaties, zelfdoe-initiatieven (DIY) en educatieve instellingen. Deze worden onder meer benaderd in relatie tot maatschappelijke trends, beleidsevoluties en veranderende waarderingspatronen. De laatste categorie, onderwijs en training binnen educatieve instellingen, krijgt doorheen de paper de hoofdfocus.
Ambachtseducatie in vier categorieën ©Tim Dierickx, Crafting Futures
Naast het in kaart brengen van structuren en actoren, wordt aandacht besteed aan de sterktes en spanningen die het veld kenmerken. Ambachten worden geplaatst in een breder maatschappelijk kader waarin thema’s als duurzaamheid, mentaal welzijn, arbeidsmarkt en culturele identiteit meespelen. Zo laat het rapport zien hoe ambachtseducatie tegelijk een drager van erfgoed en een katalysator van vernieuwing kan zijn.
Het rapport laat ook zien dat de maatschappelijke waardering voor ambachten nog geen evidentie is. Hoewel ambachten kunnen bijdragen aan prangende vraagstukken rond bijvoorbeeld duurzaamheid en mentaal welzijn, worden ambachtelijke beroepen vaak nog te laag ingeschat en kampen beroeps- en praktijkgerichte opleidingen met hardnekkige stereotypen die geen recht doen aan hun gelaagdheid.
Workshop lepelsnijden (Hausgemacht), Ambacht in Beeld 2024 ©Crafting Futures
Daarnaast staan ook de opleidingen zelf, steeds meer onder druk. Praktijkvakken verdwijnen uit curricula, specialisatietrajecten worden stopgezet en veel aanbieders werken in een context van bestaansonzekerheid, met beperkte middelen en infrastructuur. Deze situatie bedreigt niet alleen het behoud van waardevolle technieken en kennis, maar eveneens de kansen voor nieuwe generaties om zich te ontwikkelen binnen een ambacht.
Een synthese van deze bevindingen is weergegeven in onderstaande figuur, waarin sterktes, uitdagingen en kansen van het huidige educatieve landschap rond ambachten gebundeld zijn. Deze visuele weergave vormt een vertrekpunt voor verdere dialoog en verdieping in het vervolg van het onderzoeksproject.
Sterktes, uitdagingen en kansen uit het rapport ©Tim Dierickx, Crafting Futures.
Met deze publicatie willen we in eerste instantie het veld verkennen en inspireren. Het is een uitnodiging tot voortgezet onderzoek, samenwerking en actie, op weg naar een duurzame en toekomstbestendige ambachtssector. Het integrale rapport is hieronder te downloaden en vrij te verspreiden met jullie volledige netwerk.
Download het rapport hier.